Dzieje parafii
Powstanie i rozwój
Mieszkańcami Białogardu po II wojnie światowej została ludność napływowa. W integracji tej nowej społeczności dużą rolę odegrał Kościół katolicki. Początkowo Białogard stanowił jedną parafię pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Kościołem parafialnym był kościół pw. Narodzenia NMP. Na terenie parafii funkcjonowały jeszcze jednostki filialne: kościół pw. św. Jerzego (poświęcony 14.05.1947 r.), kaplica pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa (poświęcona 24.08.1921 r.), przy której mieściła się kancelaria i plebania ówczesnej parafii oraz kaplica w Domu Opieki Społecznej.
Kościół pod wezwaniem św. Jerzego do 1945 roku był użytkowany przez ewangelików. Od 1 stycznia 1971 r. kościół znajdował się we wspólnym władaniu parafii Kościoła rzymskokatolickiego w Białogardzie oraz Kościoła ewangelicko- augsburskiego. Decyzją wydaną przez Wydział do Spraw Wyznań (dalej WdSW) w Koszalinie działający przy Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej (dalej PWRN) z dniem 29 czerwca 1971 r. na parafię rzymskokatolicką w Białogardzie przeszła własność w postaci działki ziemi, wraz z budynkiem kościelnym, położonej przy ul. Świdwińskiej, z zastrzeżeniem, że Kościołowi ewangelicko-augsburskiemu przysługuje w tej świątyni prawo do odprawiania dwóch nabożeństw w miesiącu[1].
Przyrost demograficzny i rosnąca liczba katolików wymagały zmian w strukturze parafialnej w Białogardzie (wg spisu ludności z 31 grudnia 1948 roku Białogard zamieszkiwało 12 336 osób, a wg spisu z 31 grudnia 1998 roku Białogard
zamieszkiwało 25 536 osób[2]). Zmiany te jednak nastąpiły dopiero po utworzeniu diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej. 10 lipca 1973 r. Kuria Biskupia Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej wystosowała pismo do PWRN w Koszalinie, w którym powiadamiano o planach utworzenia parafii pw. św. Jerzego w Białogardzie przy ul. Świdwińskiej z części parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. Swoje stanowisko kuria biskupia uzasadniła dwoma argumentami: dzięki powstaniu nowych parafii wierni mają zapewnioną lepszą obsługę duszpasterską oraz tworzenie nowych parafii jest przewidziane w Kodeksie Prawa Kanonicznego, który jest respektowany przez władze PRL[3]. Odpowiedź PWRN w Koszalinie była odmowna. W piśmie z dnia 21 sierpnia 1973 r. stwierdzono, że projekt utworzenia drugiej parafii w Białogardzie jest nieuzasadniony, ponieważ: kaplica przy ul. Świdwińskiej jest zbyt mała do pełnienia roli kościoła i jest ona współużytkowana z Kościołem ewangelicko-augsburskim, ponadto brakuje odpowiedniego budynku przeznaczonego na cele plebanii[4]. Od tej decyzji kuria biskupia w Koszalinie odwołała się do Urzędu do Spraw Wyznań (dalej UdSW) w Warszawie pismem z dnia 30 sierpnia 1973 r. W piśmie odwoławczym kuria utrzymała swoje stanowisko dotyczące powołania drugiej parafii w Białogardzie, motywując to tym, że jest to konieczne z powodów duszpasterskich, ze względu na dynamiczny przyrost liczby mieszkańców, z których większość deklaruje przynależność do Kościoła katolickiego. Istnienie drugiej parafii ułatwi pracę duszpasterską. Kuria ponadto uznała, że powody sprzeciwu Wydziału do Spraw Wyznań w Koszalinie są niewystarczające, gdyż powołanie nowej parafii nie naruszy istniejącego porządku w mieście, a kaplica i budynek plebanii byłyby wystarczające, pod względem wielkości, na jej potrzeby[5]. Odwołanie zostało odrzucone przez UdSW w Warszawie, który poparł stanowisko PWRN w Koszalinie[6].
Ostatecznie 1 września 1974 roku erygowano przy kościele pod wezwaniem św. Jerzego – rektorat, częściowo samodzielną jednostkę, której administratorem został ks. Stanisław Chojnowski. W skład rektoratu wchodziły ulice: Chocimska, Chodkiewicza, Cicha, Dwudziestolecia PRL, Kisielice Duże, Kisielice Małe, Kolejowa, Kołobrzeska, Królowej Jadwigi, Łąkowa, 8-ego Marca, Miła, Osiedle Nowotki, Ogrodowa, Płowiecka, Rolna, Słoneczna, Szpitalna, Świdwińska, Wojska Polskiego, Zaułek Drzewny oraz miejscowości: Dębczyno, Gruszewo, Łęczno[7].
W rektoracie posługę pasterską pełnił ks. Stanisław Chojnowski, bez pomocy wikariusza. Ale na terenie wikarii parafialnej mieszkał jeszcze ksiądz Julian Zawadzki, który był kapelanem Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim (siostry albertynki od 1954 roku prowadziły Dom Opieki w Zwinisławiu) i który wspierał działalność duszpasterską księdza rektora[8].
Po utworzeniu rektoratu pw. św. Jerzego należało zorganizować na jego terenie życie duszpasterskie i parafialne. Było to trudne wyzwanie biorąc pod uwagę okoliczności społeczno-polityczne. Obok różnych form pracy duszpasterskiej, trzeba było zorganizować kancelarię, powołać grupy parafialne, przystosować kościoły (pw. św. Jerzego i pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łęcznie) do sprawowania liturgii, rozpocząć remonty w świątyniach, a przede wszystkich stworzyć wśród wiernych poczucie przynależności do parafii i zintegrować ich. Na te wszystkie problemy zwrócił uwagę biskup pomocniczy w diecezji koszalińsko- kołobrzeskiej Tadeusz Werno, który w dniach 7-8 maja 1978 roku odbył tu wizytację pasterską, zgodnie z obowiązującym prawem kanonicznym. W dekrecie powizytacyjnym biskup T. Werno zwrócił uwagę na problemy młodej, kształtującej się wspólnoty parafialnej. Szczególnym problemem była filia w Łęcznie. Kościół tutaj wymagał gruntownego remontu, nie był jeszcze przystosowany do wymogów liturgii posoborowej, wśród mieszkańców wioski widać było brak tradycji katolickich, co przejawiało się. w lekceważeniu niedzielnej Mszy św. Kościół pw. św. Jerzego również wymagał remontu, nie było plebanii, brakowało salek katechetycznych. Ponadto należało również uzupełnić i w pełni wprowadzić księgi metrykalne: bierzmowania, chorych, I Komunii św. oraz kronikę parafii[9].
Jednym z podstawowych wymogów funkcjonowania samodzielnej jednostki administracyjnej w kościele jest prowadzenie kancelarii. Początkowo, z powodów trudności lokalowych, na podstawie umowy z dnia 30 października 1974 r., zawartej pomiędzy parafią pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa a rektoratem pw. św. Jerzego, zatwierdzonej przez kurię biskupią w Koszalinie w dniu 28 listopada 1974 r., sprawy kancelaryjne prowadzone były właśnie przy parafii pw. NSPJ. Dopiero od 1 lipca 1976 r. uzyskał ks. rektor St. Chojnowski prawo do prowadzenia własnej kancelarii (w tym i ksiąg metrykalnych) na mocy dekretu wydanego przez biskupa diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej z dnia 15 czerwca 1976 r.[10]
Rozwój miasta i ciągły wzrost liczby mieszkańców (w tym katolików) wymagał uporządkowania parafii białogardzkiej pod względem administracyjnym. W protokole wizytacyjnym z dnia 27 lutego 1978 r. (z wizytacji pasterskiej w rektoracie pw. św. Jerzego) w uwagach ksiądz wizytator zaznaczył, że w przypadku nie utworzenia osobnej placówki duszpasterskiej przy kaplicy pw. NSPJ, zaistnieje konieczność powiększenia pod względem terytorialnym na terenie Białogardu rektoratu oraz skierowania do pracy w tej placówce księdza wikariusza[11].
Biskup I. Jeż, pomimo ciągłych trudności ze strony władz państwowych i wojewódzkich, w swojej działalności nieustannie powiększał sieć parafii i dekanatów w diecezji. Liczba dekanatów wzrosła od 16 (erygowanych w 1972 r.) do 19 (wg stanu z dnia 1 grudnia 1977 r.); następnie do 21 (wg stanu z dnia 31 stycznia 1982 r.) i wreszcie do 23 (wg stanu z dnia 30 grudnia 1987 r., wg stanu z dnia 15 stycznia 1993 r., wg stanu z dnia 1 października 1998 r.)[12]. Wzrastała też liczba parafii. W dekanacie białogardzkim liczba parafii powiększyła się następująco: z 7 (wg stanu z dnia 1 czerwca 1974 r.) wzrosła do 8 (wg stanu z dnia 1 grudnia 1977 r.); następnie do 9 (wg stanu z dnia 30 grudnia 1987 r.) i 13 (wg stanu z dnia 15 stycznia 1993 r., wg stanu z dnia 1 października 1998 r.)[13].
O utworzenie nowej parafii w Białogardzie pw. św. Jerzego władze diecezji rozpoczęły ponowie starania w 1980 r. W dniu 14 kwietnia 1980 r. Kuria Biskupia Koszalińsko-Kołobrzeska wystosowała pismo polecone do Wydziału do Spraw Wyznań w Urzędzie Wojewódzkim w Koszalinie, w którym nawiązuje do planów utworzenia parafii z dotychczasowego rektoratu pw. św. Jerzego w Białogardzie[14]. W odpowiedzi na to pismo Wydział do Spraw Wyznań w Urzędzie Wojewódzkim w Koszalinie wydał negatywną decyzję, nie zgadzając się na utworzenie parafii, uzasadniając to tym, że do nowej parafii przewidywane jest włączenie okolicznych wsi, co odbędzie się kosztem małych parafii wiejskich, jak np. Podwilcze[15]. Ponowne pismo, skierowane do WdSW w Urzędzie Wojewódzkim w Koszalinie, mówiące o planach utworzenia nowej parafii pw. św. Jadwigi przy kościele św. Jerzego w Białogardzie, Kuria Biskupia Koszalińsko-Kołobrzeska wystosowała w dniu 10 września 1981 r. Tym razem w uzasadnieniu powołania nowej parafii podano następujące argumenty:
– nowa parafia miała powstać przy kościele św. Jerzego z dotychczasowej wikarii parafialnej, która od dłuższego czasu ma własnego księdza;
– w związku z powstającym na terenie rektoratu nowego osiedla (przy ul. Kołobrzeskiej) planowana jest budowa drugiego kościoła;
– w związku z przygotowywaniem do wydania nowego schematyzmu władze diecezji chcą uporządkować sprawy administracyjne;
– tworzenie nowych parafii przewiduje Kodeks Prawa Kanonicznego, który uznawany jest przez Konstytucję PRL[16].
W odpowiedzi na to pismo WdSW zmienił swoją decyzję z dnia 12 maja 1980 r. i wyraził zgodę na utworzenie parafii rzymskokatolickiej pw. św. Jadwigi w Białogardzie na terenie istniejącego rektoratu pw. św. Jerzego[17].
21 stycznia 1982 r. biskup I. Jeż ogłosił dekret erygujący parafię pw. św. Jadwigi Śląskiej[18] w Białogardzie. Parafia powstała z rektoratu pw. św. Jerzego i obejmowała ulice Białogardu oraz miejscowości przynależne do w/w placówki (ulice: Chocimska, Chodkiewicza, Cicha, Dwudziestolecia PRL, Kisielice Duże, Kisielice Małe, Kolejowa, Kołobrzeska, Królowej Jadwigi, Łąkowa, 8-ego Marca, Miła, Osiedle Nowotki, Ogrodowa, Płowiecka, Rolna, Słoneczna, Szpitalna, Świdwińska, Wojska Polskiego, Zaułek Drzewny oraz miejscowości: Dębczyno, Gruszewo i Łęczno). Kościołem parafialnym tymczasowo został kościół pw. św. Jerzego, do czasu wybudowania nowej świątyni parafialnej i plebanii. Kościół parafialny miał być pod wezwaniem św. Jadwigi. Tytuł ten przysługiwał całej parafii już od momentu jej utworzenia. Do parafii włączono również kościół filialny w Łęcznie pw. Matki Bożej Królowej Polski. Urząd parafialny i mieszkanie administratora parafii mieściły się tymczasowo przy ul. Wojska Polskiego 67/2. Do obowiązków parafii zaliczono: utrzymanie kościołów i innych obiektów sakralnych, a także personelu kościelnego. Ponadto parafia uzyskała prawo korzystania z komunalnego cmentarza grzebalnego w Białogardzie. Proboszcz parafii uzyskał prawo posługiwania się pieczęcią z napisem: Parafia Rzym.-Kat. pw. św. Jadwigi w Białogardzie lub: Paroecia Rom.-Cath. tit. S. Hedwigis in. Białogard. Proboszcz parafii miał być mianowany każdorazowo przez biskupa koszalińsko-kołobrzeskiego na podstawie przepisów prawa kanonicznego. Zaś uposażenie proboszcza miały stanowić ofiary za posługi duszpasterskie oraz inne dochody przysługujące mu na podstawie prawa powszechnego i zwyczajów diecezjalnych[19].
Jednocześnie biskup I. Jeż ogłosił dekret o odłączeniu miejscowości Łęczno wraz z kościołem filialnym pw. Matki Bożej Królowej Polski od parafii pw. św. Marcina w Podwilczu i przyłączenie jej do parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie[20].
Pierwszym proboszczem parafii pw. św. Jadwigi został jej dotychczasowy rektor ks. Stanisław Chojnowski. Po erygowaniu parafii i nominacji na proboszcza ks. Chojnowski rozpoczął starania o budowę salki katechetycznej przy ul. Świdwińskiej, koło kościoła św. Jerzego oraz budowę kościoła parafialnego na Osiedlu Kołobrzeskim.
Już w grudniu 1981 r., a więc jeszcze przed erygowaniem parafii pw. św. Jadwigi, ks. Chojnowski wystąpił z prośbą o włączenie do planu budowlanego na rok 1982 budowę salki katechetycznej przy ul. Świdwińskiej, usytuowanej koło kościoła pw. św. Jerzego. W dniu 16 marca 1982 r. Kuria Biskupia Koszalińsko- Kołobrzeska wydała pisemne upoważnienie dla ks. proboszcza St. Chojnowskiego do nabycia na rzecz parafii pw. św. Jadwigi działki przy ul. Świdwińskiej z przeznaczeniem na budowę punktu katechetycznego[21]. 26 maja 1982 r. proboszcz parafii pw. św. Jadwigi wystosował odpowiedni wniosek i dokumenty do władz wojewódzkich, w tym do Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w sprawie zatwierdzenia planu realizacyjnego i wydania pozwolenia na budowę domu katechetycznego. Wniosek został odrzucony ze względu na braki pod względem formalnym[22]. Po uzupełnieniu dokumentów Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie w dniu 7 października wydało pozwolenie na budowę domu katechetycznego z częścią mieszkalną i garażami (bez ogrodzenia) przy ul. Świdwińskiej w Białogardzie, z obowiązkiem zaangażowania kierownika robót i inspektora nadzoru, prowadzenia dziennika budowy oraz przedłożenia w terminie do 30 grudnia 1982 r. projektu kolorystyki elewacji[23]. Oznaczało to rozpoczęcie budowy domu katechetycznego przy parafii wraz z salkami katechetycznymi, z kancelarią i z mieszkaniem dla duszpasterzy parafii. Budowa domu została zakończona w 1986 r. Obok części mieszkalnej, przeznaczonej na mieszkanie dla proboszcza i dwa mieszkania dla wikariuszy, w domu katechetycznym wybudowano dwie salki katechetyczne, pomieszczenie na kancelarię i bibliotekę parafialną. Pod względem prawnym działka ziemi wraz z domem katechetycznym przeszła na własność parafii z dniem 23 maja 1989 r., jednakże ostateczną decyzję podjął wojewoda koszaliński dopiero 25 stycznia 1993 r. po rozpatrzeniu wniosku, jaki wystosowała parafia pw. św. Jadwigi, z dnia 28 grudnia 1992 r.[24]
Dużo trudniej przedstawiała się kwestia budowy kościoła parafialnego na Osiedlu Kołobrzeskim. Starania o zgodę na budowę rozpoczęto już w 1981 r., a więc tak jak w przypadku starań o zezwolenie na budowę salki katechetycznej, jeszcze przed erygowaniem parafii. 26 lutego 1982 r. ks. proboszcz Chojnowski wystąpił z prośbą do Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie o wydanie informacji dotyczącej terenu na budowę kościoła i plebanii przy Osiedlu Kołobrzeskim w Białogardzie[25]. W odpowiedzi Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego wystosowało pismo do proboszcza 16 marca 1982 r. informując, że z taką prośbą powinna się zwrócić do nich Kuria Biskupia Koszalińsko-Kołobrzeska w terminie do 31 marca 1982 r.[26] Starania o pozwolenie na budowę kościoła parafialnego na Osiedlu Kołobrzeskim trwały kilka lat. Dopiero w 1987 roku wojewoda koszaliński, po rozmowach przeprowadzonych z biskupem I. Jeżem w styczniu i grudniu 1986 r., wstępnie wyraził zgodę na budowę kaplicy na w/w osiedlu. Miało to być rozwiązanie tymczasowe, w późniejszym czasie zbudowana kaplica miałaby być przekształcona na salkę katechetyczną. Podczas wspomnianych wyżej rozmów, między biskupem I. Jeżem a wojewodą koszalińskim, przyjęto też wstępne ustalenia w sprawie budowy kościoła parafialnego na Osiedlu Kołobrzeskim[27]. Ostatecznie wojewoda koszaliński wyraził zgodę na budowę kościoła parafialnego wraz z budynkami towarzyszącymi (tj. plebanią i pomieszczeniami katechetycznymi) w 1989 r., z zaznaczeniem, że ta inwestycja została dołączona do 5-letniego planu budownictwa województwa koszalińskiego na lata 1991-1995[28].
Budowa kościoła trwała w latach 1991-1995. Jednakże już w 1994 r. kościół został oddany do użytku. 16 października 1994 roku odbyło się uroczyste poświęcenie kościoła parafialnego pw. św. Jadwigi Śląskiej w Białogardzie. W ciągu następnych lat postępowały prace budowlane, m. in. w 2010 r. rozpoczęto budowę budynku socjalno-gospodarczego przy kościele.
Jednocześnie od momentu powstania parafii trwały prace remontowo- modernizacyjne w kościele pw. św. Jerzego i w kościele w Łęcznie pw. Matki Bożej Królowej Polski.
Parafia pw. św. Jadwigi od momentu powstania sukcesywnie się rozwija pod względem terytorialnym i ludnościowym. Ma to niewątpliwy związek z rozbudową osiedla przy ul. Kołobrzeskiej. Do parafii włączano powstające kolejne ulice na tym osiedlu. Ale nie tylko zwiększała się liczba ulic należących do parafii. Podejmowano również działania mające na celu korektę obszaru należącego do parafii. W 1994 roku proboszcz parafii pw. św. Michała Archanioła w Karlinie wystosował prośbę do kurii biskupiej o odłączenie od swojej parafii miejscowości Rościno i Trzebiele i przyłączenie ich do parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie. Ówczesny proboszcz parafii pw. św. Jadwigi ks. Tadeusz Wilk był przeciwny tej zmianie. Ksiądz proboszcz T. Wilk powołał się na trudności organizacyjne w sprawowaniu posługi duszpasterskiej w tych miejscowościach, ze względu na budowę kościoła parafialnego i organizowanie życia duszpasterskiego na Osiedlu Kołobrzeskim. Kuria biskupia odrzuciła prośbę ks. proboszcza z Karlina[29].
Z kolei w 1998 r. ks. proboszcz T. Wilk wystąpił z prośbą do kurii biskupiej o odłączenie miejscowości Gruszewo z parafii pw. św. Jadwigi i przyłączenie jej do parafii pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Byszynie. Prośbę swoją ks. proboszcz motywował ograniczonymi możliwościami sprawowania opieki duszpasterskiej nad mieszkańcami Gruszewa. Opieka ta faktycznie sprowadzała się do sobotnio-wieczornej Mszy św. Natomiast katechizacją dzieci i młodzieży (a co za tym idzie i rodziców) zajmowała się głównie parafia w Byszynie, a to z kolei powodowało, że mieszkańcy wioski byli bardziej związani z parafią w Byszynie. Ale i tym razem kuria biskupia nie zgodziła się na korektę granic parafii i odrzucono prośbę ks. proboszcza T. Wilka[30].
W 2001 roku unormowano do końca stan prawny parafii pw. św. Jadwigi. 29 sierpnia 2001 r. proboszcz parafii pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Białogardzie ks. Jan Gardulski na mocy aktu notarialnego przekazał, w formie darowizny, działki ziemi położonych w Białogardzie przy ul. Świdwińskiej oraz w Łęcznie. Na obydwu działkach stoją nieruchomości – są to budynki kościelne, których właścicielem formalnie była parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa w Białogardzie. Ksiądz proboszcz J. Gardulski przekazał w imieniu parafii pw. NSPJ darowiznę ks. proboszczowi T. Wilkowi, który reprezentował parafię pw. św. Jadwigi[31].
Według danych z 2009 roku pod względem terytorialnym do parafii pw. św. Jadwigi należały ulice: 8 Marca, Chocimska, Chodkiewicza, Cicha, Ciszewskiego, Drzymały (nr 29), Energetyków, Fabryczna, Kisielice Duże, Kisielice Małe, Kolejowa, Kołobrzeska, Koszalińska (nr 1,1A), Królowej Jadwigi, Kusocińskiego, Lelewela, Lipowa (nr 2), Łąkowa, Malinowa, Malinowskiego, Miła, Nadbrzeżna (dawniej 20-lecia PRL), Obryckiego, Ogrodowa, Olimpijska, Płowiecka, Polna, Rogowskiego, Rolna, Sidły, Sikorskiego (nr 3), Słoneczna, Stamma, Szpitalna, Świdwińska, Truskawkowa, Walasiewiczówny, Wileńska, Wiśniowa, Wodna, Wojska Polskiego, Zamkowa, Zaułek Drzewny, Zielona oraz miejscowości: Dębczyno, Gruszewo, Łęczno, Łęczenko, Żabiniec[32]. W porównaniu do stanu z 1974 r. (kiedy powstał rektorat pw. św. Jerzego) oraz z 1982 r. (kiedy powstała parafia pw. św. Jadwigi) liczba ulic przynależnych do parafii wzrosła z 21 do 42. Trzeba jednak zaznaczyć, że niektóre ulice należą do parafii częściowo. Natomiast wg ostatnich danych, które podaje Schematyzm Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej z 2012 r. pod względem terytorialnym parafia poszerzyła się o następujące ulice: św. Brata Alberta, Kasprowicza, Kaszubską, Komara, Konopackiej, Lelewela (nr 1,3,5,7), Przemysłową, Słowińską, Sportową, Wrocławską[33].
[1]Archiwum Parafii pw. św. Jadwigi (APJ), akta bez sygn., Decyzja WdSW w Koszalinie z 20 czerwca 1972 r., s. 1-2; Archiwum Państwowe Koszalin (APK), UW, WdSW 1/9, Parafia katolicka pw. św. Jadwigi w Białogardzie, Pismo UdSW w Warszawie do PWRN, WdSW w Koszalinie z 21 kwietnia 1972 r.; Tamże, Pismo Diecezji Pomorsko-Wielkopolskiej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego do PWRN w Koszalinie z 10 maja 1972 r.
[2] S. Żurawski, Rozwój społeczno-gospodarczy Białogardu w latach 1945-1998, w: Białogard 1299-1999…, s. 156-157.
[3] APK, UW, WdSW 1/9, Parafia katolicka pw. św. Jadwigi w Białogardzie, Pismo Kurii Biskupiej Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej do PWRN w Koszalinie z 10 lipca 1973.
[4] Tamże, Pismo PWRN w Koszalinie do Kurii Biskupiej Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej z 21 sierpnia 1973 r.
[5] Tamże, Odwołanie Kurii Biskupiej Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej do UdSW w Warszawie z 30 sierpnia 1973 r.
[6] Tamże, Pismo PWRN w Koszalinie do UdSW w Warszawie z 5 września 1973 r.; Tamże, Decyzja UdSW w Warszawie z 25 września 1973 r.
[7] Dekret erekcji parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie, KKWD 9(1982), nr 7-8, s. 210.
[8] APJ, akta bez sygn., Dekret wizytacji pasterskiej rektoratu pw. św. Jerzego w Białogardzie, Koszalin 20 kwietnia 1979 r., s. 1.
[9] Tamże, s. 1-3.
[10] APJ, akta bez sygn., Dekret Kurii Biskupiej, Koszalin 15 czerwca 1976 r.
[11] APJ, akta bez sygn., Protokół wizytacji pasterskiej, Białogard 27 lutego 1978 r., s. 3.
[12] L. Bończa-Bystrzycki, Dzieje Kościoła …, s. 566, 572, 577, 584, 591; SDKK 1998, s. 88.
[13] L. Bończa-Bystrzycki, Dzieje Kościoła …, s. 566, 572, 577, 584, 591; SDKK 1998, s. 137; W styczniu 1999 r. od dekanatu Białogard odłączono cztery parafie i przyłączono je do nowo powstałego dekanatu Gościno.
[14] Archiwum Kurii Biskupiej (dalej AKB), LB 17-3/80, Parafia pw. św. Jadwigi w Białogardzie, Pismo Kurii Biskupiej do WdSW w Koszalinie z 14 kwietnia 1980 r.
[15] APJ, akta bez sygn., Decyzja WdSW w Koszalinie z 12 maja 1980 r.
[16] APK, UW, WdSW 1/63, Parafia katolicka pw. św. Jadwigi w Białogardzie, Pismo Kurii Biskupiej do WdSW w Koszalinie z 10 września 1981 r.
[17] APJ, akta bez sygn., Decyzja WdSW w Koszalinie z października 1981 r.
[18] Św. Jadwiga Śląska – żyła w latach ok. 1178 (1180)-1243, pochodziła z Bawarii, żona śląskiego księcia Henryka I Brodatego i matka Henryka II Pobożnego, fundatorka kilku kościołów i klasztorów m.in. opactwa cyctersek w Trzebnicy, gdzie znajduje się obecnie ośrodek jej kultu, wspierała rozwój kultury i religii, szerzyła kult św. Stanisława Biskupa, prowadziła szeroką działalność dobroczynną, po 19 latach małżeństwa, wraz z mężem, złożyli śluby czystości, zmarła 15 października 1243 r. w opinii świętości, kanonizowana w 1267 r., uznawana za patronkę Polski i Śląska, małżeństw i chrześcijańskich rodzin, w 1680 r. na prośbę Jana III Sobieskiego papież Innocenty XI rozszerzył kult Jadwigi na cały Kościół katolicki, w XX w. czczona jako patronka pojednania polsko-niemieckiego, jej postać jest przedstawiana w habicie cysterskim z kościołem w ręku i figurką Matki Bożej, boso lub z butem w drugiej ręce.
[19] Dekret erekcji parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie, KKWD 9(1982), nr 7-8, s. 210-212.
[20] Tamże, s. 217-218.
[21] APJ, akta bez sygn., Upoważnienie Kurii Biskupiej dla ks. St. Chojnowskiego z 16 marca 1982 r.
[22]APJ, akta bez sygn., Decyzja Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie z 27 września 1982 r.
[23]APJ, akta bez sygn., Decyzja Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie z 7 października 1982 r.
[24]APJ, akta bez sygn., Decyzja Wojewody Koszalińskiego z 25 stycznia 1993 r.
[25]APJ, akta bez sygn., Prośba ks. St. Chojnowskiego do Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie z 26 lutego 1982 r.
[26]APJ, akta bez sygn., Pismo Wojewódzkiego Biura Planowania Przestrzennego, Architektury i Nadzoru Budowlanego w Koszalinie z 16 marca 1982 r.
[27]APJ, akta bez sygn., Pismo Kurii Biskupiej do Wojewody Koszalińskiego z 28 stycznia 1987 r.
[28]APJ, akta bez sygn., Pismo Kurii Biskupiej do ks. St. Chojnowskiego z 16 grudnia 1989 r.
[29] APJ, akta bez sygn., Pismo ks. T. Wilka do Kurii Biskupiej z 11 sierpnia 1994 r.; Tamże, Pismo ks. T. Wilka do Kurii Biskupiej z 11 września 1994 r.
[30] APJ, akta bez sygn., Prośba ks. T. Wilka do biskupa M. Gołębiowskiego z 1 kwietnia 1998 r.; Tamże, Pismo Kurii Biskupiej do ks. T. Wilka z 16 kwietnia 1998 r.
[31] APJ, akta bez sygn., Akt Notarialny, Repertorium A nr 3431/2001 z 29 sierpnia 2001 r.
[32] APJ, akta bez sygn., Pismo ks. E. Kaczora z 12 czerwca 2009 r. (brak danych odbiorcy).
[33] SDKK 2012, s. 103.
Miejsca kultu
1. Kościół parafialny pod wezwaniem św. Jadwigi w Białogardzie
Kościół parafialny pw. św. Jadwigi jest najnowszym obiektem sakralnym, służącym do odprawiania kultów religijnych w parafii. W poprzednim rozdziale została już omówiona kwestia powstania parafii i budowy kościoła parafialnego na Osiedlu Kołobrzeskim. Starania o pozwolenie na budowę świątyni duszpasterze parafii rozpoczęli w 1981 r., ale uzyskali je dopiero w 1987 r. Na rozpoczęcie budowy trzeba było jednak poczekać aż do 1991 r. Budowa kościoła parafialnego została rozpoczęta przez ks. proboszcza Józefa Kwiecińskiego, ale głównymi pracami kierował kolejny proboszcz ks. Tadeusz Wilk. 16 października 1994 roku kościół pw. św. Jadwigi został poświęcony przez biskupa Jeża i oddany do użytku, jednakże prace budowlane trwały jeszcze przez następne lata[1]. Powołany Komitet Budowy Kościoła zajmował się kwestiami finansowymi. Projektantem i inspektorem nadzoru budowy był Adam Świtek[2]. Brak dostatecznych środków finansowych wpłynął na wydłużenie okresu wykańczania i wyposażania kościoła parafialnego oraz terenu wokół niego. Należy tu podkreślić duży wkład kapłanów, pracujących w parafii, w pozyskiwanie funduszy na rzecz budowy kościoła. Oprócz zbiórek pieniężnych organizowanych wśród parafian, poszukiwano dodatkowych sponsorów: ks. T. Wilk uzyskał wsparcie finansowe od Europejskiego Funduszu Pomocy[3], zwracano się o dotacje finansowe do władz diecezji[4]. Duży wkład zarówno finansowy, jak i fizyczny, w budowę świątyni włożyli mieszkańcy parafii, którzy dobrowolnie uczestniczyli w pracach budowlanych[5].
W 1995 roku w kościele położono nową posadzkę. Prace wykonali: Bogdan Białomyzy i pracownicy firmy budowlanej jego ojca Jana Białomyzego[6]. 30 października 1995 roku kościół wzbogacił się o tabernakulum. Pieniądze na jego zakup ofiarowała parafia pw. św. Konrada z Ambergu, a wykonał je J. Pączek z Karlina[7]. W latach 1996-1997 w świątyni wykonano drewniany, ocieplany sufit. Pracami kierował Adam Szymański[8]. A we wrześniu 1999 roku w kościele zamontowano sześć nowych okien[9]. W 2003 roku kościół wzbogacił się o kolejny cenny dar – były nim organy piszczałkowe podarowane przez parafię z Kolonii[10].
Z dekretu powizytacyjnego z dnia 26 czerwca 2006 roku wynika, iż wszelkie inwestycje budowlane z lat 2001-2006 związane były z wykańczaniem świątyni: wstawiono witraże, wykonano prace elewacyjne, instalację odgromową i rynnową, pomalowano wnętrze, uporządkowano otoczenie kościoła, sprowadzono organy piszczałkowe oraz zakupiono niektóre elementy wystroju wnętrza. Wskazano również na konieczność budowy przy kościele zaplecza katechetyczno-gospodarczego[11]. Budowę tego obiektu rozpoczęto w 2010 roku, a w 2012 roku dom parafialny przy kościele św. Jadwigi był już wybudowany i wyposażony[12].
Według spisu inwentarza z dnia 30 listopada 2005 r. wraz z późniejszym aneksem z dnia 9 grudnia 2010 r. we wnętrzu kościoła pw. św. Jadwigi znajdują się:
– ołtarz główny drewniany, przenośny, ozdobiony metaloplastyką z miedzi, przedstawia scenę rozmnożenia chleba,
– ambona przenośna, współczesna, ozdobiona metaloplastyką z miedzi, przedstawia księgę życia wg Apokalipsy św. Jana,
– konfesjonały – dwa współczesne, jeden zamknięty w formie szafy trzydrzwiowej i drugi otwarty,
– organy piszczałkowe sprowadzone z Kolonii w 2003 roku na emporze organowej, 10-głosowe,
– kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej z 2004 roku autorstwa Władysława Fijałkowskiego,
– 12 małych okien witrażowych wykonanych w technice „Tiffany” (spoiwo żywiczne), przedstawiających w symbolice kwiatów różne cnoty chrześcijańskie oraz figuralną postać św. Jadwigi Śląskiej, wykonane w latach 2002-2003 w pracowni Piotra Sierakowskiego w Poznaniu,
– zakrystia wydzielona z części prezbiterium,
– obrazy Miłosierdzia Bożego oraz św. Jadwigi wraz z oświetleniem,
– 36 ławek wykonanych w 1997 roku, a w prezbiterium 9 siedzisk i 8 krzeseł,
– na placu przed kościołem krzyż metalowy z czasu budowy kościoła,
– brak dzwonów we wnętrzu kościoła[13].
Budowa kościoła parafialnego pw. św. Jadwigi była wielkim wyzwaniem dla całej parafii. Należy podkreślić, że dzieło to powstawało w bardzo trudnym, przełomowym okresie gospodarczym, politycznym i społecznym. Idea budowy nowego kościoła parafialnego narodziła się na początku lat 80., a więc w okresie kiedy w Polsce trwał jeszcze system komunistyczny. Ówczesne władze były wrogo nastawione do Kościoła jako instytucji i zwalczały ją wszelkimi środkami, w tym też nie wydawano zgody na budowanie nowych świątyń. Dlatego też od powstania idei budowy kościoła do jej realizacji upłynęło niemal 10 lat. Świątynia została oddana do użytku w 1994 roku, w stanie surowym, ale możliwym do jej użytkowania. Przez kolejne lata stopniowo kończono budowę i wyposażano kościół i teren wokół niego.
2. Kościół pomocniczy pod wezwaniem św. Jerzego w Białogardzie. Kościół pw. św. Jerzego jest jednym z najstarszych zabytków w Białogardzie.
Wybudowany został około XIV w. prawdopodobnie na fundamentach świątyni pogańskiej. Pierwotnie w miejscu obecnego kościoła znajdowała się kaplica i dom dla trędowatych, umieszczane zwyczajowo poza murami miasta. Historyczne materiały źródłowe pozwalają przypuszczać, że na terenie obecnego kościoła miała miejsce konsekracja nowej kaplicy przez biskupa Ottona z Bambergu, który w trakcie misji apostolskiej na Pomorzu odwiedził Białogard w 1124 r. Świątynia była wielokrotnie niszczona przez pożary. W znacznym stopniu została przebudowana w 1858 r. Obecny wygląd zawdzięcza ostatniej przebudowie z lat 1870-1910. Z tego czasu pochodzi zakrystia wzniesiona prawdopodobnie na miejscu pierwotnej (zachowały się widoczne ławy fundamentowe). Do 1945 r. kościół użytkowany był jako ewangelicka kaplica cmentarna[14]. 14 maja 1947 r. kościół został poświęcony. Jest to obiekt zabytkowy – drugiej klasy (nr rej. A-454 z 19.03.1960 r.)[15].
Kościół pw. św. Jerzego to świątynia jednonawowa, wybudowana na planie prostokąta, z czworoboczną, trójkondygnacyjną wieżą, zwieńczoną dachem ostrosłupowym, która tworzy kruchtę i z poligonalnym (trójbocznym) prezbiterium[16]. Jest to kościół orientowany, murowany z cegły o wątku wendyjskim[17] (ściany korpusu) i gotyckim[18] (ściana frontowa), w ścianach bocznych wieży układ cegieł jest mocno przemieszany[19]. Wejście do kościoła jest ostrołukowe, znajduje się w osi wieży. Kościół oszkarpowany[20], posiada ostrołukowe otwory okienne, dwuspadowy dach, pokryty dachówką karpiówką. U nasady dachu fryz arkadowy obiegający wkoło ściany kościoła. W prezbiterium, w każdej ścianie jest centralnie umieszczony ostrołukowy otwór okienny, w narożach są szkarpy. Wnętrze kościoła nakryte jest stropem belkowym, w prezbiterium sklepienie trójpolowe z żebrami spływającymi na służki[21]. W okresie powojennym wnętrze kościoła zostało przebudowane[22].
Od 1 stycznia 1971 r. kościół znajdował się we wspólnym władaniu parafii Kościoła rzymskokatolickiego w Białogardzie oraz Kościoła ewangelicko- augsburskiego, ale z dniem 29 czerwca 1971 roku właścicielem i gospodarzem świątyni stała się ostatecznie parafia rzymskokatolicka. Od momentu erygowania rektoratu pw. św. Jerzego jednym z głównych zadań pracujących tu kapłanów była troska o renowację świątyni. Pierwsze kroki w tym kierunku podjął ks. St. Chojnowski, który musiał przede wszystkim dostosować wnętrze kościoła do wymogów liturgii posoborowej. W dekrecie powizytacyjnym z dnia 20 kwietnia 1979 roku znajdują się zalecenia administracyjne dotyczące wystroju wnętrza świątyni. Dotyczą one realizacji planu dalszego wystroju kościoła, tj. ukształtowania prezbiterium, witraży, konfesjonału, nowych ławek, stacji drogi krzyżowej[23]. Przez następne lata dokonano całkowitej modernizacji wnętrza kościoła. O dokonanych zmianach mówią kolejne dekrety powizytacyjne. W dekrecie powizytacyjnym z dnia 5 marca 1984 r. oraz w Kronice wizytacji pasterskiej parafii św. Jadwigi z października 1983 r. są dane mówiące o aktualnym stanie kościoła pw. św. Jerzego – w ciągu 5 lat wykonano zalecenia z poprzedniej wizytacji pasterskiej, tj. przebudowano prezbiterium, kościół wyposażono w nowe ławki, zbudowano nowy chór, w oknach zainstalowano witraże, ponadto na terenie przykościelnym zbudowano wiatę, pod którą odprawia się Msze św. w okresie letnim[24]. Kolejne większe inwestycje przeprowadzono w kościele i na terenie przykościelnym w latach 90. W tym okresie kościół wyposażono w brakujące ławki, w nowy konfesjonał, wymieniono instalację elektryczną i nagłośnieniową, wymieniono drewniany strop, tynki wewnętrzne oraz dachówki nad zakrystią. Wsparcia finansowego na remont dachu udzielił w kwietniu 1996 roku Zarząd Miasta Białogard[25]. Z kolei na terenie przykościelnym zbudowano nowe zadaszenie letniego ołtarza, wyłożono plac przykościelny kostką brukową oraz wybudowano ogrodzenie wokół terenu kościelnego[26]. W listopadzie 1995 roku zamontowano nowe, dębowe drzwi, które wykonał A. Cygan z Bolkowa, a fundusze na ten cel pozyskano ze specjalnie zorganizowanej zbiórki[27]. Na początku lat 2000 kościół został odmalowany, zamontowano w nim kratę przy wejściu, wymieniono pokrycie wieży i uporządkowano jej wnętrze, a także pokryto blachą zadaszenie nad ołtarzem polowym, znajdującym się przed kościołem. Ostatnim przedsięwzięciem w zakresie renowacji zewnętrznej świątyni jest, zgodnie ze wskazaniami powizytacyjnymi z 2006 r. remont elewacji kościoła [28].
Według spisu inwentarza z dnia 30 listopada 2005 r. wraz z późniejszym aneksem z dnia 9 grudnia 2010 r. we wnętrzu kościoła pw. św. Jerzego znajdują się:
– ołtarz główny (w świątyni nie ma ołtarzy bocznych), który jest drewniany, zbudowany na konstrukcji stalowej, bez ozdób,
– współczesna ambona, bez ozdób,
– współczesny konfesjonał w formie szafy dwudrzwiowej,
– organy elektroniczne, dwumanuałowe z klawiaturą nożną, marki „Content”,
– trzy okna witrażowe w prezbiterium, przedstawiające tematykę rozmnożenia chleba,
wykonane w 1982 r. w pracowni E. Ratajskiego,
– dzwon w formie sygnaturki w wieży uruchamiany ręcznie za pomocą liny,
– półotwarta zakrystia bez drzwi od strony nawy głównej,
– obraz Miłosierdzia Bożego,
– 26 współczesnych, tapicerowanych ławek, a w prezbiterium 3 siedziska i 6 krzeseł,
– na placu przed kościołem krzyż misyjny[29].
Obecnie po wieloletniej renowacji kościoła, dzięki wysiłkom kolejnych księży proboszczów, świątynia jest w pełni zmodernizowana, a szczególnie jej wnętrze.
Kościół pw. św. Jerzego jest również użytkowany przez inne wyznania chrześcijańskie. Jest to kościół filialny parafii ewangelicko-augsburskiej pw. Jezusa Dobrego Pasterza w Koszalinie (przynależnej do diecezji pomorsko-wielkopolskiej). Nabożeństwa odbywają się w drugą niedzielę miesiąca w języku niemieckim o godz.14.00[30]. Ponadto od 1999 kościół pw. św. Jerzego służy również grekokatolikom. Parafia obrządku bizantyjsko-ukraińskiego należy do eparchii wrocławsko-gdańskiej[31], jej proboszczem od 2010 roku jest ks. Marek Sośnicki (w latach 1998-2010 był jej administratorem). Nabożeństwa w tym obrządku odbywają się w niedzielę i święta o godz. 14.30.
3. Kościół filialny pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łęcznie
Łęczno to wieś sołecka położona ok. 6 km na południowy zachód od Białogardu. Administracyjnie wieś należy do gminy Białogard, w powiecie białogardzkim. W roku 2007 wieś liczyła 279 mieszkańców. W skład sołectwa wchodzą ponadto jeszcze osady: Łęczenko, Łęczynko i Żabiniec.
Pod względem administracji kościelnej Łęczno do 1973 roku należało do parafii białogardzkiej pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa. 2 października 1973 r. erygowano samodzielną parafię przy kościele pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łęcznie z siedzibą w Podwilczu. Do parafii tej przyłączono jeszcze miejscowości: Podwilcze, Karwino, Stanomino, Rychowo, Rychówko, Sińce, Laski, Komasowo, Nasutowo, Zagórze i Goryszewo. Kościołem parafialnym nowo utworzonej parafii został kościół w Łęcznie pw. Matki Bożej Królowej Polski, a kościołem proparafialnym – kościół pw. św. Marcina Biskupa w Podwilczu[32]. 21 stycznia 1982 roku Łęczno zostało odłączone od parafii Podwilcze i włączone do nowo powstałej, w miejsce rektoratu pw. św. Jerzego, parafii pw. św. Jadwigi Śląskiej[33].
W centrum Łęczna, na wzniesieniu, znajduje się kościół pod wezwaniem Matki Bożej Królowej Polski, poświęcony 14 kwietnia 1945 roku. Jest to najcenniejszy zabytek sakralny na terenie parafii. Kościół wybudowany został w XV/XVI wieku w stylu gotyckim. Z tego czasu zachowała się wieża oraz ściany nawy, które były w późniejszych czasach nadbudowane o czym świadczy pochyła odsadzka[34] widoczna wewnątrz kościoła. W 1867 roku miała miejsce następna rozbudowa, w wyniku której: otynkowano kościół, zmieniono zakończenie od wschodu, a do północy dobudowano zakrystię nadając jej neogotycki wystrój[35]. Kościół jest orientowany, z cegły, salowy, oszkarpowany, założony został na planie prostokąta, z wyodrębnionym od wschodniej strony prezbiterium, zamkniętym trójboczną absydą[36]. Od strony zachodniej do korpusu kościoła przylega, na rzucie zbliżonym do kwadratu, wieża z cegły i granitu z okrągłołukowymi blendami[37], trójkondygnacyjna, z dachem czterospadowym i portalem ostrołukowym[38]. Po stronie południowej kościoła ustawiony jest współczesny, drewniany krzyż misyjny, po przeciwnej stronie stoi dzwonnica. Teren przykościelny wyznaczony jest kamiennym, wysokim murem, górą przebiega drewniany, prosty płot przerywany ceglanymi słupkami. Od strony południowej usytuowane jest główne wejście na plac kościelny[39].
Z pierwotnego wyposażenia kościoła zachował się prawie cały wystrój tworzący zespół ołtarzowy. Należy do niego: barokowy, na wzór flamandzki ołtarz główny z ok. 1669 r., barokowa ambona z 2. połowy XVII wieku, dwa dzwony z gotyckim napisem z XVII oraz z XVIII wieku na wieży, renesansowa chrzcielnica, neoromańskie organy, neogotyckie witraże z XIX wieku, empora organowa[40] z XIX wieku[41].
Wnętrze kościoła jest jednonawowe, przez całą długość nawy przechodzą dwa rzędy słupów podpierające drewniany strop. Na emporę organową prowadzą drewniane, jednobiegowe, zakręcone u dołu schody, wyposażone w drewnianą balustradę z prostymi, ażurowymi tralkami[42], bez zdobień[43]. Okna w świątyni pokryte są szkłem witrażowym, białym, z kwaterami wypełnionymi szczeblinami[44] w tzw. kratownicę. W prezbiterium okna kryte są szkłem witrażowym, barwionym. Każda kwatera pokryta jest symetrycznie powtarzającym się czterolistnym kwiatostanem wpisanym w rozetę. Tworzą one pasy bordiury[45] wypełniające całą powierzchnię okna stanowią jednocześnie tło dla ołtarza głównego. Witraże są w kolorach nasyconych niebieskości, zieleni, karminu, żółcieni i bieli. W wieży na drugiej kondygnacji, na każdej ze ścian, znajdują się półkoliste, małe podwójne przeźrocza[46]. Drzwi główne do świątyni są drewniane, jednoskrzydłowe, w kształcie prostokąta, górą przekryte łukiem ostrym, który jest przeszklony białym szkłem witrażowym. Drzwi boczne do kruchty są również drewniane, jednoskrzydłowe, w kształcie prostokąta, górą przekryte łukiem pełnym[47].
W 1970 r. wyposażenie kościoła (ołtarz główny, ambona, chrzcielnica, dwie misy chrzcielne) zostało wpisane do rejestru zabytków województwa koszalińskiego z uzasadnieniem, iż jest to interesujący przykład pomorskiej renesansowej i barokowej snycerki i odlewnictwa z XVI-XVII wieku[48].
Ta niezwykle zabytkowa i oryginalna, pod względem wystroju, świątynia była jednak bardzo zaniedbana. Świadczą o tym dokumenty z archiwum parafialnego, a szczególnie dekrety powizytacyjne. We wspominanym już wcześniej dekrecie po pierwszej wizytacji biskupiej w rektoracie pw. św. Jerzego z 20 kwietnia 1979 r., w części dotyczącej zaleceń administracyjnych, są wskazania do realizacji niezbędnych prac remontowo-renowacyjnych w kościele w Łęcznie. Ksiądz rektor został zobowiązany do naprawy elewacji budynku i okien, remontu zakrystii, wymiany posadzki, renowacji organów, adaptacji wnętrza do posoborowej liturgii (przystosowanie prezbiterium, tabernakulum i ołtarza), wyposażenia kościoła w stylowy konfesjonał i odpowiednie przygotowanie naczyń liturgicznych. Wizytujący rektorat pw. św. Jerzego biskup T. Werno zwrócił szczególną uwagę na zły stan świątyni i terenu wokół niej i zobowiązał wiernych oraz pracującego tu kapłana do wysiłku, aby zmienić ten stan[49]. Przez kolejne lata kościół w Łęcznie był sukcesywnie remontowany i modernizowany. Do 1989 roku udało się zmodernizować częściowo wnętrze kościoła, z dokumentów wizytacji pasterskiej z tego roku, dowiadujemy się o poczynionych remontach i naprawach: w świątyni położoną nową, marmurową posadzkę, zrobiono nowy ołtarz, przeprowadzono renowację prezbiterium, uzupełniono witraże, pomalowano kościół i urządzono zakrystię[50]. Kolejnym etapem przy odnowieniu kościoła były prace na zewnątrz. We wskazaniach powizytacyjnych w 1995 roku pojawił się zapis o konieczności usunięciu wału ziemi wokół kościoła poniżej fundamentów, w celu osuszenia ścian[51]. Prowadzono też prace renowacyjne i remontowe w budynkach przykościelnych i na placu: do 2001 r. dokonano renowacji dzwonnicy, częściowego remontu wieży, wyłożono chodnik z kostki brukowej, ponadto położono nowe tynki wewnątrz świątyni, przeprowadzono remont zakrystii i wymieniono okna[52], a w następnych latach usunięto zmurszałe tynki zewnętrzne oraz zainstalowano kratę w wejściu kościoła[53]. Kolejnym etapem było wykonanie elewacji zewnętrznej, wymiana ogrodzenia terenu, a także remont plebanii[54].
Według spisu inwentarza z dnia 30 listopada 2005 r. wraz z późniejszym aneksem z dnia 9 grudnia 2010 r. we wnętrzu kościoła pw. Matki Bożej Królowej Polski znajdują się:
– barokowy, drewniany ołtarz główny z 1669 r.,
– ambona z 2. połowy XVI w.,
– ambonka,
– klęczniki (przenośne konfesjonały),
– jeden półotwarty konfesjonał, ale jego pochodzenie jest nieznane,
– neoromańskie organy piszczałkowe na emporze organowej z XIX w. (wymagają remontu),
– akademicki obraz „Pieta” w ołtarzu głównym z XVII w (też wymaga konserwacji),
– dwa dzwony, na jednym są z trudnością rozpoznawalne znaki napisu wykonanymi wielkimi literami, z napisu na drugim wynika, że został wylany w 1694 r. w Kołobrzegu przez Ernsta Kridewidt, uruchamiane ręcznie za pomocą liny,
– zakrystię stanowi specjalne pomieszczenie od strony północnej,
-16 ławek, w prezbiterium fotel dla celebransa i 4 krzesła,
– na placu przy kościele znajduje się dzwonnica, krzyż metalowy i figura NMP[
4. Inne miejsca kultu na terenie parafii
4.1. Kaplica w Domu Pomocy Społecznej w Zwinisławiu
Dom Pomocy Społecznej w Zwinisławiu jest ośrodkiem położonym peryferyjnie w granicach miasta, ale też i w granicach parafii pw. św. Jadwigi. Początki ośrodka sięgają XIX wieku. Założycielem instytucji był białogardzki pastor Otto Emil Klar. Pierwszy budynek – Klar Stiftung (Fundacja Klara) wzniesiony został ok. roku 1897. Początkowo mieściła się tu ochronka i dom dla „wędrownych braci”, jak wówczas nazywano bezdomnych. Być może ze względu na podobieństwo brzmieniowe do nazwiska założyciela, zakład nazywany był także Fundacją św. Klary – Sankt Klara Stiftung. 24 czerwca 1902 r. ośrodek przemianowano na Johannishaus. Zmiana nazwy nie była przypadkowa. W owym czasie był tu także ośrodek odwykowy dla alkoholików, stąd też na patrona ośrodka wybrano św. Jana Chrzciciela, jako patrona abstynentów. Drugi budynek, nazywany Ernst Floss Hof, od nazwiska działacza społecznego na Pomorzu, pastora Flossa, powstał około 1900 r. Początkowo pełnił funkcję internatu dla chłopców przyuczających się do zawodów rzemieślniczych. W czasie wojny połączone w jedną osadę (Flosshof), budynki pełniły funkcję lazaretu, w którym niemieccy żołnierze odzyskiwali zdrowie po leczeniu szpitalnym. Od 1945 r. mieści się tu niezmiennie Dom Pomocy Społecznej dla osób starszych i przewlekle somatycznie chorych. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych ośrodek w Zwinisławiu zaczął popadać w ruinę. Pomimo że kierowani byli tu najbardziej chorzy i niedołężni, stan zakładu pozostawiał wiele do życzenia. Trudną sytuację finansową pogarszało niedochodowe gospodarstwo rolne, działające w ramach DPS[56].
Kilkanaście lat temu bardzo już zaniedbany ośrodek przejęła Fundacja Charytatywna im. Biskupa Czesława Domina. Przejęte budynki domagały się natychmiastowego kapitalnego remontu. Palącą sprawą było zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania w ośrodku oraz dostosowanie go do standardów europejskich. Obecnie ośrodek jest wyremontowany, a jego otoczenie stanowi jeden z najpiękniejszych zakątków miasta[57].
Szczególną opieką otaczają mieszkańców domu siostry albertynki, pracujące w Zwinisławiu od 1954 roku. W dniu 4 maja 1954 roku na zaproszenie ówczesnego kierownika ośrodka do prowadzenia Domu Opieki w Zwinisławiu przybyły siostry zakonne ze Zgromadzenia Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim, z Krakowa. Siostry zakonne opiekowały się chorymi i kierowały pracą całego ośrodka (księgowością i administracją). Pierwszą przełożoną była siostra Arnolda Jaszczyszyn. W 1972 roku siostry zakonne odeszły z administracji i zajmowały się wyłącznie chorymi[58].
W budynku DPS mieści się kaplica (została poświęcona 2 lipca 1954 r.[59]) co umożliwia pensjonariuszom uczestnictwo we Mszy św. Duchową opieką mieszkańców Domu Pomocy Społecznej otacza ksiądz kapelan, który także przychodzi na oddziały do chorych leżących, którzy nie mogą uczestniczyć w nabożeństwach w kaplicy[60]. Msze św. odprawiane są tu codziennie, Msza św. niedzielna jest o godz. 11.00. Kaplica w DPS ma charakter półotwarty.
4.2. Świetlica gminna w Gruszewie
Gruszewo to wieś sołecka położona ok. 6 km na południowy zachód od Białogardu. Administracyjnie wieś należy do gminy Białogard, w powiecie białogardzkim. W roku 2011 wieś liczyła 200 mieszkańców[61]. W 1974 roku wieś została włączona do rektoratu pw. św. Jerzego, a w 1982 roku do parafii pw. św. Jadwigi.
Z powodu braku na terenie miejscowości kościoła Msze św. były sprawowane w świetlicy gminnej, która została zaadoptowana do celów liturgicznych[62]. W świetlicy znajdował się jedynie podstawowy sprzęt liturgiczny (naczynia, szaty, księgi)[63]. Msza św. niedzielna odprawiana była w każdą sobotę o godz.18.00. Od roku 2008 kaplica w Gruszewie nie funkcjonuje ze względu na zły stan budynku.
4.3. Krzyże przydrożne
W państwach przyjmujących chrześcijaństwo jako religię państwową krzyże zaczęły pojawiać się coraz częściej w krajobrazie. W zależności od możliwości pozyskania danego materiału i wykonawcy, krzyże stawiane przy drogach i innych miejscach publicznych były najczęściej drewniane, kamienne lub wreszcie żelazne. Manifestując swoje uczucia religijne, chrześcijanie stawiali nie tylko wolno stojące krzyże, ale także małe kapliczki[64]. Krzyże i kapliczki w Polsce można spotkać wszędzie. Najczęściej usytuowane są przy drogach i na placach wiejskich, na osi alei prowadzących do dworów i w parkach dworskich, pośród pól, w lasach i na łąkach. Stawiano je na mogiłach żołnierzy i ludzi zmarłych podczas epidemii, na cmentarzach przykościelnych i centralnych placach przed kościołami[65]. Najwięcej krzyży, figur przydrożnych oraz kaplic zaludnionych rzeźbami i obrazami wzrosło u nas z posiewu kontrreformacji[66].
Na terenie parafii pw. św. Jadwigi nie ma przydrożnych kapliczek, natomiast są krzyże, które postawione są w trzech wioskach: w Dębczynie, Gruszewie i Łęcznie. O krzyże troszczą się mieszkańcy[67]. Są one regularnie odnawiane. W Gruszewie krzyż jest nowy, stalowy, stoi przy wyjeździe z wioski w kierunku Rąbina[68]. Krzyże w Łęcznie i Dębczynie są postawione w środku wiosek przy drogach[69].
4.4. Cmentarz
Chrześcijaństwo od samego początku swego istnienia rozpoznawane było po jego wyjątkowym szacunku dla zmarłych i trosce o należyte i godne pogrzebanie ich szczątków doczesnych. W czasach prześladowań, szacunek dla zmarłych za wiarę, dodawał takiej odwagi żyjącym chrześcijanom, ze czasem z narażeniem życia zbierali, a nawet wykupywali szczątki zamęczonych, aby ich godnie i z wiarą pochować. W grzebaniu zmarłych widziano naturalny obowiązek ludzki i religijny. Święty Augustyn pouczał, że troska o zmarłych jest zarazem pociechą dla żyjących[70].
Dzień śmierci jest dla chrześcijanina, po zakończeniu jego życia sakramentalnego, dopełnieniem nowych jego narodzin rozpoczętych na chrzcie[71]. Pogrzeb chrześcijański jest obrzędem liturgicznym Kościoła[72]. Tam gdzie to możliwe, Kościół powinien mieć własne cmentarze albo przynajmniej kwatery na cmentarzach świeckich, przeznaczone na grzebanie wiernych zmarłych, należycie pobłogosławione[73].
Na terenie parafii pw. św. Jadwigi znajduje się cmentarz komunalny, usytuowany przy ul. Szpitalnej w Białogardzie. Jest to najstarszy tego typu obiekt w mieście i jest wpisany na listę zabytków. Przed 1945 r. był to cmentarz ewangelicki. Na jego terenie nie ma kaplicy, znajduje się natomiast kamienny krzyż, przy którym jest sprawowana Msza św. 1 listopada. Na cmentarzu znajdują się groby zmarłych Niemców i Polaków. Najstarsze z nich pochodzą z drugiej połowy XIX w. Zachowały się też grobowce, w większości należące do niemieckich rodzin, które mieszkały w Białogardzie do 1945 r. W północnej części cmentarza znajdują się groby niemowląt i dzieci, które zmarły w pierwszych latach po II wojnie św. Obszar cmentarza graniczy z terenem szpitala powiatowego i rzeką Liśnicą. Obecnie grzebanie zmarłych zdarza się tu sporadycznie (na około 60-u pogrzebów rocznie, 10 pochowków jest na tym cmentarzu[74]).
[1] APJ, Kronika Parafii pw. św. Jadwigi (KPJ), s. 9.
[2] Tamże, s. 11.
[3] APJ, akta bez sygn., Korespondencja, dokumenty różne, Pismo Europejskiego Funduszu Pomocy do ks. biskupa Cz. Domina z 20 października 1993 r.; Tamże, Pismo Biskupa Cz. Domina do Europejskiego Funduszu Pomocy z 28 października 1993 r.
[4] APJ, akta bez sygn., Prośba ks. T. Wilka do biskupa M. Gołębiowskiego z 1 maja 2000 r.
[5] APJ, KPJ, s. 4, 6-8.
[6] Tamże, s. 12-13.
[7] Tamże, s. 15.
[8] Tamże, s. 19, 22, 28.
[9] Tamże, s. 39.
[10] Tamże, s. 88.
[11] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny z 26 czerwca 2006 r.
[12] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny z 23 lutego 2012 r.
[13] APJ, akta bez sygn., Spis inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 30 listopada 2005 r.; Tamże, Aneks do inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 9 grudnia 2010 r.
[14] A. Fijałkowski, J. Kalicki, Zabytki Białogardu, w: Białogard 1299-1999…, s. 282.
[15] SDKK 2012, s. 104.
[16] A. Fijałkowski, J. Kalicki, Zabytki Białogardu, w: Białogard 1299-1999…, s. 282.
[17] K. Kubalska-Szulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Słownik terminologiczny sztuk pieknych,Warszawa 1997, s. 431. Wątek wendyjski (słowiański)-sposób układania cegieł w Polsce w XIII wieku, zanikł ostatecznie w 1420 r.
[18] Tamże, s. 431.Wątek gotycki (polski)-sposób układania cegieł stosowany od XIV do XVI wieku; dzisiaj stosowany tylko przy odbudowie obiektów zabytkowych.
[19] A. Fijałkowski, J. Kalicki, Zabytki Białogardu, w: Białogard 1299-1999…, s. 282-283.
[20] K. Kubalska-Szulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Słownik terminologiczny…, s. 336. Szkarpa, skarpa, przypora-pionowy element konstrukcyjny budowli, mur odchodzący prostopadle na zewnątrz od ściany wysokiego budynku w postaci filara. Zadaniem przypory jest wzmocnienie ściany oraz przenoszenie ciężaru sklepienia (lub sklepień) budowli na podłoże (grunt, fundament).
[21] Tamże, s. 384. Służka-pionowy element o małym przekroju dostawiony do ściany lub filaru stosowany w budownictwie kościelnym w okresie od XI do XV wieku jako element konstrukcyjny i dekoracyjny, pionowa służka łączyła się z żebrami sklepienia, tworząc swoiste przejście między ścianą a sklepieniem.
[22] A. Fijałkowski, J. Kalicki, Zabytki Białogardu, w: Białogard 1299-1999…, s. 282-283.
[23] APJ, akta bez sygn., Dekret wizytacji pasterskiej rektoratu pw. św. Jerzego w Białogardzie z 20 kwietnia 1979 r.
[24] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny z 5 marca 1984.; Tamże, Kronika wizytacji pasterskiej parafii św. Jadwigi z 1983 r.
[25] APJ, KPJ, s. 21, 25.
[26] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie z 15 maja 2001 r.; Tamże, KPJ, s. 11, 17, 19, 28.
[27] APJ, KPJ, s. 15.
[28] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie z 26 czerwca 2006 r.; Tamże, KPJ, s. 41, 76.
[29] APJ, akta bez sygn., Spis inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 30 listopada 2005; Tamże, Aneks do inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 9 grudnia 2010 r.
[30] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z duszpasterskiej wizytacji wstępnej z 4 października 1995 r.
[31] SDKK 2012, s. 619.
[32] Dekret erekcji parafii pw. Matki Bożej Królowej Polski w Łęcznie z siedzibą w Podwilczu, KKWD 1(1973), nr 11-12, s. 46-48.
[33] Dekret odłączenia miejscowości Łęczno od parafii Podwilcze i przyłączenia do parafii św. Jadwigi w Białogardzie, KKWD 10(1982), nr 7-8, s. 217-218.
[34] K. Krajewski, Mała encyklopedia architektury i wnętrz, Warszawa 1974, s. 324. Odsadzka- poziome cofnięcie dla zmniejszenia grubości muru w wyższym piętrze.
[35] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa; Tamże, Decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koszalinie z dnia 11 lipca 1970 r.
[36] K. Kubalska-Szulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Słownik…, s. 18. Apsyda (lub absyda)-w architekturze pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium.
[37]Tamże, s. 48. Blenda (niem. blende ślepe okno, ślepa wnęka)-płytka wnęka w ścianie, o wykroju arkady lub okna, stosowana przede wszystkim w celach estetycznych, rzadziej do odciążenia ściany.
[38] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa–Bryła.
[39] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa; Tamże, Decyzja Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Koszalinie z dnia 11 lipca 1970 r.
[40] K. Kubalska-Szulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Słownik…, s. 102. Empora-rodzaj galerii lub trybuny gł. w kościołach mającej na celu powiększenie powierzchni dla uczestników nabożeństwa lub stworzenie oddzielnego pomieszczenia.
[41] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa–Wyposażenie.
[42] Tamże, s. 418. Tralka, także balas, balasek, balaska-w architekturze pionowy element balustrady schodów, balkonu, tarasu, złożony na ogół z dwóch dzbanuszków zwanych też lalkami, wsparty na bazie, zwieńczony zazwyczaj plintą, podpierający poręcz.
[43] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa–Wnętrze, Schody.
[44] Tamże, s. 222. Szczeblina, potocznie szpros-listwa dzieląca skrzydło okienne lub drzwiowe na mniejsze pola, tzw. kwatery.
[45] Tamże, s. 49. Bordiura-pas dekoracyjny, zwykle z ornamentów lub elementów roślinnych, zamykający kompozycję plastyczną, malarską, graficzną, obramowujący płaskorzeźbę lub element budowli (np. drzwi, posadzkę, tablicę pamiątkową).
[46] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa–Okna.
[47] APJ, akta bez sygn., Wkładka do karty ewidencji zabytków architektury i budownictwa–Drzwi.
[48] APJ, akta bez sygn., Decyzja w sprawie wpisania dobra kultury do rejestru zabytków z 11 lipca 1970 r.
[49] APJ, akta bez sygn., Dekret wizytacji pasterskiej rektoratu pw. św. Jerzego w Białogardzie z 20 kwietnia 1979 r.
[50] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z duszpasterskiej wizytacji wstępnej z 12 grudnia 1988 r.
[51] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie z 3 stycznia 1995 r.
[52] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z duszpasterskiej wizytacji wstępnej z 13 lutego 2001 r.
[53] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z duszpasterskiej wizytacji wstępnej z 27 lutego 2006 r.
[54] APJ, akta bez sygn., Dekret powizytacyjny parafii pw. św. Jadwigi w Białogardzie z 26 czerwca 2006 r.
[55] APJ, akta bez sygn., Spis inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 30 listopada 2005; Tamże, Aneks do inwentarza parafii pw. św. Jadwigi, Białogard 9 grudnia 2010 r.
[56] K. Pawłowska, Mówią o nim „nasz dom”, „Gość Koszalińsko-Kołobrzeski”, dodatek do „Gościa Niedzielnego”, nr 34/700, s. 4.
[57] Tamże, s. 4-5.
[58] Z. Jordanek, Białogard w latach 1945-1998, w: Białogard 1299-1999…, s. 194.
[59] SDKK 2012, s. 103.
[60] K. Pawłowska, Mówią o nim „nasz dom”, „Gość Koszalińsko-Kołobrzeski”, dodatek do „Gościa Niedzielnego”, nr 34/700, s. 4-5.
[61] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z wizytacji mienia kościelnego z 10 czerwca 2011 r.
[62] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z wizytacji mienia kościelnego z 2 marca 2001 r.
[63] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z duszpasterskiej wizytacji wstępnej z 4 października 1995 r.
[64] T. Czerwiński, Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Warszawa 2012, s. 12-13.
[65] Tamże, s. 26.
[66] T. Seweryn, Kapliczki i krzyże przydrożne w Polsce, Warszawa 1958, s. 10.
[67] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z wizytacji mienia kościelnego z 22 września 1995 r.
[68] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z wizytacji mienia kościelnego z 10 grudnia 2005 r.
[69] APJ, akta bez sygn., Dokumenty z wizytacji mienia kościelnego z 2 marca 2001 r.
[70] J. Stefański, Liturgia dla każdego, Gniezno 1995, s. 171-172.
[71] KKK, Poznań 2009, art. 1682, s. 404.
[72] KKK, art. 1684, s. 404.
[73] Kodeks Prawa Kanonicznego (KPK), Poznań 2008, kan. 1240 § 1, s. 487.
[74] APA, Wywiad z ks. E. Kaczorem, z dnia 28 maja 2014 r.